تلاش امام سجاد(ع) برای احیای فرهنگ فراموش‌شده دعانگاری
تاریخ انتشار: ۱۰ خرداد ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۷۸۷۰۵۲۷
همایش یکصدمین سال تألیف کتاب مفاتیح الجنان، امروز سه‌شنبه ۹ خرداد، در مرکز بین‌المللی همایش‌های صداوسیما برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین سید محمدکاظم طباطبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.
همایش امروز نه تنها همایش بزرگداشت مفاتیح الجنان بلکه پاسداشت 14 قرن دعانگاری شیعی است.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
پیامبر اکرم(ص) این دعاها را گستردند و در میان جامعه مخاطب خودشان نهادینه کردند. متاسفانه بعد از تحریف در جریان جانشینی ظاهری پیامبر اکرم(ص) دعانگاری و دعاخوانی به فراموشی رفت به گونه‌ای که در دوره امام سجاد(ع) شهر مدینه که جایگاه قدم زدن پیامبر اکرم(ص) بود مرکز طرب و غنا بود و در این میان امام سجاد(ع) بود که با املا و انشا صحیفه سجادیه فضای دعا را به جامعه مسلمان برگرداند.
افتخار اولین نگارش کتاب‌های دعایی هم نصیب امام باقر(ع) شد که دعاهای پدر بزرگوارشان را نوشتند و صحیفه سجادیه را برای ما به یادگار نهادند. در دوره امام صادق(ع) بسیاری از دعاها توسط حضرت انشا شد یا دعاهای امیرالمومنین(ع) و پیامبر اکرم(ص) به مخاطبان عرضه شد و مطرح شد. الآن مجموعه دعاهایی که از امام صادق(ع) در اختیار ما است حجمش بیش از دعاهای امام سجاد(ع) است. این روش در بین اصحاب نهادینه بود. کتاب عمل الیوم و اللیلة عبدالرحمن را که یک چیزی مثل مفاتیح امروزی ما بوده چند امام دیدند و تایید کردند یعنی هم امام جواد(ع) و هم امام عسکری(ع) فرمودند که به ازای هر حرفی که اینجا هست خدا در بهشت به او یک رتبه می‌دهد.
این جریان دعانگاری در میان شیعه به گونه‌ای بود که تا دوره مصباح المتهجد ما 60 کتاب دعای داشتیم که فقط اسم آن در اختیار ما است. البته مصباح شیخ طوسی همه کتاب‌های پیشین را در خود جای داده بود و واقعا کتاب بی‌نظیری هم هست. مرحوم شیخ طوسی همه کارهایش کار مرجع هست و مصباح هم به همین صورت است. بعدا مرحوم سید ابن طاوس و مرحوم کفعمی کتاب دعا نوشتند تا در نهایت به مرحوم علامه مجلسی رسید که کتاب زاد المعاد را نوشت و کتاب دعای بحارالانوار که چندین برابر کتاب زاد المعاد است.
در دوره‌های بعد شیوه نگارش کمی منضبط‌تر شد. به نظرم کتاب مفتاح الجنان از این جهت کتاب بی‌نظیری است یعنی همه کتاب‌های پیشین را دیده، آمده یک شیوه ارائه جدیدتری مطابق با نیازهای مخاطب ارائه داده است یعنی بخش اعمال دارد، بخش زیارات دارد، بخش ادعیه دارد، یعنی نیازهای مخاطب عام را به گونه‌ای پوشش می‌دهد ولی مشکلش این بوده متون آن متون مستند، دقیق، منضبط کهن نبود والا کتاب مفتاح الجنان از آن جهت یک کتاب بی‌نظیری است.
مرحوم حاج عباس قمی که واقعا گوهرشناس خبره‌ای بود آمد شیوه نگارش را از کتاب مفتاح گرفت، متون را از منابع کهن گرفت و همین باعث شد که کتابش واقعا ماندگار بشود. این کتاب از زمان نگارش، در زمان حیات مرحوم حاج عباس قمی تا دوره کنونی مورد توجه بوده است. البته شاید در ابتدا بیشتر فارس زبان‌ها با این کتاب آشنا بودند. بعد از انقلاب اسلامی که این کتاب تعریف شد مهمترین کتاب دعایی شیعه شد. البته این نکته را باید ذکر کنیم که واقعا نباید به کتاب مفاتیح اکتفا کرد. مرحوم حاج عباس قمی در راستای یک تاریخ طولانی از ادبیات دعانگاری ما کتاب مفاتیح را نوشته ولی به نظر می‌رسد که کار ایشان نباید پایان کار تلقی بشود.
ما الآن در مجموعه دارالحدیث به همت مرحوم آیت‌الله ری‌شهری فقط دعاها را جمع‌آوری کردیم سه جلد قطور شد. کتاب کنزالدعا حدودا سه، چهار برابر کتاب مفاتیح است. از نظر دعاهای ماثور فرهنگ شیعی یک فرهنگ بی‌بدیل است و هیچ کدام از ادیان و مذاهب اصلا امکان معارضه با ما در زمینه ادعیه را ندارند.
تحول دینداری در میان کودک و نوجواندر ادامه این نشست کامران شیوندی، استاد دانشگاه علامه طباطبایی سخنرانی کرد که گزیده آن را در ادامه می‌خوانید.
من در این فرصت درباره تحول دینداری در میان کودک و نوجوان توضیحاتی عرض خواهم کرد. نظام آموزشی دنیا در حال گذار از مفهوم هوش به مفهوم خردورزی است. به عبارت دیگر دنیا به سمت اولوالالباب در حال حرکت است. از این جهت آینده‌پژوهی در حوزه کودک و نوجوانان پیشگیری‌کننده بسیار قوی است که تاکید دارد آینده انسان بالاخص سعادت بشری بالاخص حوزه کودک و نوجوان نیازمند دین و اخلاق است و این رابطه دین و اخلاق از مسائل و موضوعات بسیار جذاب است.
در حوزه روانشناسی به این امر پرداخته می‌شود که فضیلت‌هایی که به عنوان عوامل بالفعل و بالقوه در فطرت انسان در حوزه انسان‌شناسی مطرح است مورد بررسی قرار گیرد. بستر و پایه و اساس تحول دینداری چند مفهوم است که در جامعه باید گسترش پیدا کند؛ یکی مفهوم قدردانی است، یکی مفهوم امیدواری و یکی مفهوم معناداری. اگر پای درد دل خانواده‌ها بنشینید آنهایی که نوجوان دارند در چالش با موضوعاتی به نام امید به زندگی، انگیزه در سعادت بشری و اینکه در آینده چه می‌بینند و آنچه می‌بینند برای حرکت برانگیزاننده هست یا نه با مشکلاتی مواجه هستند.
از سوی دیگر ویژگی‌های دوره کودکی در سن 3 تا 6 سالگی به گونه‌ای است که کودکان نیازهای فطری را به صورت جست‌وجوگری و به صورت سوالات بنیادین از والدین می‌پرسند و امروز در روانشناسی دین که شاید خاستگاه آن در کشورهای غربی است، این مسئله مطرح است که ما نمی‌توانیم پاسخ سوالات کودک و نوجوان را بدهیم و ناگزیریم دست به دامن دین شویم. ما اگر مطمئن هستیم دین اسلام کامل‌ترین دین است امروز باید این سوال کودکانه که من چطور متولد شدم، خدا کیست و آینده من چیست و مرگ به چه معنا است را پاسخ دهیم. هیچ کس در حوزه روانشناسی برای این سوالات پاسخ ندارد مگر اینکه دست نیاز به متون دینی و آیات و احادیث دراز کند و ذهن کودک را متقاعد کند.
منبع: ایکنا (خبرگزاری بین‌المللی قرآن)منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: پیامبر اکرم ص کودک و نوجوان کتاب مفاتیح امام سجاد ع گونه ای کتاب دعا
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۷۸۷۰۵۲۷ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
احیای جایگاه مرجعیت علمی اهل بیت در مکتب امام صادق (ع)
ایسنا/قم پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت با بیان اینکه فرصتی که در عصر امامت امام صادق (ع) به‌دست آمد در عصر امامان قبلی مهیا نشد، گفت: با توجه به اینکه برخی ائمه چهارگانه، شاگرد امام صادق (ع) و برخی شاگرد شاگردان آن حضرت بودند، پیروی شیعه از فقه و مذهب اهل بیت با نام «جعفری» نامی شناخته‌شده و معتبر در برابر مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت بوده است.
امام جعفر صادق (ع) رئیس مذهب جعفری و ششمین پیشوای شیعیان در هفدهم ربیع‌الاول سال ۸۳ هجری قمری (البته بعضی سال ۸۶ ماه رجب، روز جمعه یا دوشنبه نیز گفته‌اند) در مدینه متولد شد. بعضی ولادت ایشان را روز سه‌شنبه هفتم رمضان و سال ولادت ایشان را نیز برخی سـال ۸۰ هجری ذکر کرده‌اند. نام مبارکش «جعفر» و مشهورترین کنیه آن حضرت «ابوعبدالله» و مشهورترین لقبش «صادق» است. پدر گرامیش «امام باقر (ع)» و مادرش «ام فروه» دختر قاسم بن محمد بن ابوبکر است.
امام صادق (ع) ۱۲ تا ۱۵ سال با امام سجاد (ع) و بعد از شهادت جد بزرگوارش مدت ۱۹ سال با امام باقر (ع) زنـدگی کرد و توانست به مقدار لازم از خرمن دانش این دو بزرگوار، خوشه‌چینی کند. مدت امامت ایشان ۳۴ سال به طول انجامید که ۱۸ سال در دوره اموی و ۱۶ سال در دوره عباسی بود.
سرانجام منصور به‌وسیله انگوری که آن را به زهرآلوده کرده بود، امام صادق (ع) را مسموم کرد. آن امام همام در سـال ۱۴۸ هجری در سن ۶۵ سالگی مظلومانه به شهادت رسید و پیکر پاکش را در قبرستان بقیع و در جوار ائمه بقیع، امام حسن (ع)، امام سجاد (ع)، امام باقر (ع) و امام صـادق (ع) به خاک سپردند.
چرا امام صادق (ع) به نهضت علمی رو آوردند؟
رسول چگینی، پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا، بیان کرد: از سال ۱۲۹ هجری تا ۱۳۲ هجری که عباسیان روی کار آمدند، چون بنی امیه رو به ضعف و سقوط می‌افتند، فرصت اینکه امام را تحت فشار قرار دهند، نداشتند و از طرفی عباسیان نیز که شعار طرفداری از خاندان پاک پیامبر اکرم (ص) و گرفتن انتقام خون به ناحق ریخته آنها را می‌دادند، به امام فشاری وارد نمی‌آوردند.
وی ادامه داد: این دوران برای امام، دوران آرامش و آزادی بود و فرصت بسیار خوبی برای فعالیت‌های علمی و فرهنگی به‌شمار می‌رفت، فرصتی که برای هیچ‌یک از امامان دیگر به غیر از امام باقر (ع) که اندکی از این فرصت برای ایشان به وجود آمد و فعالیت علمی را شروع کرده بود و همچنین برای امام رضا (ع) فراهم نشد، ولی امام صادق (ع) هم عمر طولانی داشتند و هم محیط و زمان برای ایشان مساعد بود.
این کارشناس مذهبی اظهار کرد: امام صادق (ع) با توجه به فرصت مناسب سیاسی و نیاز شدید جامعه، حوزه وسیع علمی و دانشگاه بزرگی به‌وجود آورد و در رشته‌های مختلف علمی و نقلی شاگردان بزرگی تربیت کرد. امام از فرصت‌های گوناگون برای دفاع از دین و حقانیت تشیع و نشر معارف صحیح اسلام استفاده می‌برد. مناظره‌های زیادی نیز در همین موضوعات میان ایشان و سران فرقه‌های گوناگون انجام شد که در آنها با استدلال‌های متین و استوار، پوچی عقاید آنها و برتری اسلام ثابت می‌شد.
چگینی یادآوری کرد: در حوزه فقه و احکام نیز توسط ایشان فعالیت زیادی صورت گرفت، به صورتی که شاهراه‌های جدیدی در این بستر گشوده شد که تاکنون نیز به راه خود ادامه داده است. به این ترتیب، شرایطی مناسب پیش آمد و معارف اسلامی بیش از هر وقت دیگر از طریق الهی خود منتشر شد، به صورتی که بیشترین احادیث شیعه در تمام زمینه‌ها از امام صادق (ع) نقل شده و مذهب تشیع به نام مذهب جعفری و فقه تشیع به نام فقه جعفری خوانده می‌شود.
پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت گفت: حضرت در طول زندگی خود در مدینه زیست و تنها به قصد حج یا بنا به الزامات سیاسی، سفرهایی کوتاه به مکه و عراق داشت، امام در مدینه که اصلی‌ترین مرکز نشر سنت نبوی در آن عصر بود، مجلس و به عبارتی دانشگاه پررونقی داشت که جدا کردن پیروان مذاهب و فرق مختلف در آن به سختی امکان‌پذیر بود.
وی بیان کرد: گستره دانش حضرت از یک سو و سعه صدر وی در تعامل با مذاهب گوناگون از سوی دیگر موجب شده بود تا طیف وسیعی از عالمان به‌عنوان طالب دانش جعفری گرد آن حضرت جمع شوند، شاگردانی از خواص امامیه گرفته تا طیف‌های متنوع عامه، از متکلم و فقیه گرفته تا مقری و محدث بر گرد حضرت دیده می‌شدند و از اقصی نقاط ماوراء النهر تا مغرب در شمار شاگردان او حضور داشتند. شیخ مفید اشاره دارد که براساس آنچه اصحاب حدیث احصا کرده‌اند، شمار شاگردان حضرت بالغ بر ۴۰۰۰ نفر بوده است.
تفاوت مرجعیت علمی امام صادق (ع) با دیگر امامان
چگینی اظهار کرد: مهمترین تفاوت نهضت علمی امام صادق (ع) با دیگر امامان را باید در شرایط سیاسی - فرهنگی دوران حضرت جست‌وجو کرد، دوران امامت حضرت از نظر سیاسی و فرهنگی از حساسیت و موقعیت ویژه‌ای برخوردار بود.
شرایط سیاسی
این کارشناس مذهبی بیان کرد: جامعه اسلامی در آن زمان از نظر سیاسی - اجتماعی با فراز و نشیب‌ها و تحولات مهمی روبه‌رو بود. شورش‌ها و قیام‌های فراوان علیه حاکمان وقت از جمله ویژگی‌های برجسته این دوره است. برای نمونه قیام زید بن علی که در سال ۱۲۱ هجری در کوفه رخ داد، وی انگیزه خود را دعوت به کتاب خدا و سنت پیامبر (ص)، مبارزه با ستمگران و حمایت از ستمدیدگان و دفاع از حریم مقدس امامت بیان کرد.
وی گفت: بنی‌عباس هر چند با تکیه بر شعارهای علویان و حمایت مردمی که از ستم امویان به ستوه آمده بودند، توانستند حکومت را قبضه کنند، ولی در اندک زمانی پس از به قدرت رسیدن چهره ضد اسلامی و ضد مردمی خود را برملا کردند و این امر مخالفت‌ها و شورش‌های مردمی را به‌دنبال داشت. از جمله مهمترین این شورش‌ها می‌توان به شورش مردم جزیره، شورش مردم موصل، قیام نفس زکیه در مدینه، قیام ابراهیم بن عبدالله بن حسین در بصره اشاره کرد.
شرایط فرهنگی
چگینی ادامه داد: فاصله زمانی بیش از یک قرن آغاز این دوره با ظهور اسلام و روی کار آمدن نسل جدیدی از تازه مسلمانان، حاکمیت جو اختناق و فشار از سوی حکمرانان اموی و عباسی، برکناری امامان معصوم از منصب رهبری و وارونه جلوه دادن بسیاری از اصول و معارف اسلامی توسط قدرتمندان اموی و عالمان درباری امت اسلامی این دوره را از نظر آگاهی و شناخت نسبت به اسلام ناب و معارف آن در پایین‌ترین سطح خود قرار داده بود.
پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت بیان کرد: اعتراف گروهی از مردم شام نزد سفاح (خلیفه عباسی) مبنی بر اینکه ما تاکنون نمی‌دانستیم رسول خدا (ص) به جز بنی‌امیه، خویشانی هم دارد، تا آن‌که شما قیام کردید و مطالب برای ما آشکار شد، گواه روشنی بر این حقیقت است.
این کارشناس مذهبی گفت: امام صادق (ع) از اوضاع آشفته دستگاه خلافت اموی استفاده و برنامه اصلاحی و نهضت فرهنگی خود را آغاز کرد. آن حضرت برای حسن انجام رسالت خود دو خط مشی کلی اول کناره‌گیری از مناقشات سیاسی و بهره‌گیری از پوشش تقیه و دیگری دعوت به امامت و پاسداری از آن اتخاذ کرد.
چرا امام صادق (ع) را رئیس مذهب تشیع لقب داده‌اند
چگینی تاکید کرد: عصر امام صادق (ع) یکی از دوران‌های پرشکوه و طلایی در تاریخ تشیع است. در این عصر، تشیع گسترش چشمگیری کرد و بر تعدد شیعیان افزوده شد و در اثر آزادی نسبی روابط شیعیان با امام صادق (ع) آن حضرت توانست فقه و کلام شیعه را توسعه دهد و اصول و مبانی آن را روشن کند.
وی اظهار کرد: پس از فشارهای شدید بنی امیه، در عهد امامت امام صادق (ع) بر اثر قیام‌ها و انقلاب‌هایی که در کشورهای اسلامی علیه بنی امیه بر پا شده بود و جنگ‌های خونینی که در نهایت منجر به سقوط خلافت بنی امیه شد و نیز زمینه خوبی که امام باقر (ع) با نشر حقایق و معارف اسلامی مهیا کرده بود، برای امام صادق (ع) امکانات بیشتری و محیط مناسب‌تری برای نشر تعالیم دینی پیدا شد.
پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت بیان کرد: آن حضرت تا اواخر زمان امامت خود که مصادف با آخر خلافت بنی امیه و اول خلافت بنی عباس بود، از فرصت استفاده کرد به نشر تعالیم دینی پرداخت و شخصیت‌های علمی بسیاری در فنون مختلف عقلی و نقلی مانند زراره، محمد بن مسلم، هشام بن حکم، جابر بن حیان پرورش داد.
چگینی گفت: در حوزه علمی امام ششم (ع)، هزاران محدث و دانشمند شرکت می‌کردند که عده‌ای از بزرگان و رجال علمی اهل سنت نیز مانند ابو حنیفه، سفیان شوری، قاضی سکون، قاضی ابوالبختری افتخار شاگردی آن حضرت را پیدا کردند.
این کارشناس مذهبی با بیان اینکه فرصتی که در عصر امامت امام صادق (ع) به دست آمد در عصر امامان قبلی مهیا نشد، یادآوری کرد: مجال و زمینه مناسبی که سبب شد مجموعه عظیمی از معارف و تعالیم و احکام دینی در حوزه علمی امام صادق (ع) تبیین شود و چهره شاخص و سرشناس و شناخته‌شده حضرت در میان تمام فرق و گروه‌های مسلمان از جمله علل این نامگذاری است.
پژوهشگر بنیاد بین‌المللی امامت تاکید کرد: با توجه به اینکه برخی ائمه چهار گانه، شاگرد امام صادق (ع) و برخی شاگرد شاگردان آن حضرت بودند، پیروی شیعه از فقه و مذهب اهل بیت با نام جعفری نامی شناخته شده و معتبر در برابر مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت بوده است. علاوه بر اینکه عنوان «مذهب جعفری» شیعیان پیروی مکتب فقهی اهل بیت را از شیعه زیدیه که از فقه اهل بیت پیروی نمی‌کنند، جدا می‌کند.
انتهای پیام
حادثه تلخ برای جوان معلول ساروی که نخبه دانشگاه بود